Planti(nga) (Cogn)ac

 

Plantiac (Plantinga Cognac genoemd tot ergens in de vroege jaren 1960) is een merk Vieux. Dit is Nederlandse imitatie Cognac, ook bekend als "Koetsiertje", "Koetsierscognac" of "Hollandse Cognac". Imitatie cognac werd voor het eerst tijdens de eerste wereldoorlog geproduceerd omdat toen de aanvoer van echte Cognac uit Frankrijk stagneerde. Cognac is een distillaat gebaseerd op druiven, waar Vieux eigenlijk niets met druiven te maken heeft.
Vieux hoort te bestaan uit tenminste 35% alcohol en mag niet meer dan 20 gram suiker per liter bevatten. Soms wordt er een beetje echte Cognac, eau-de-vie of ander op druiven gebaseerd distillaat toegevoegd. De bruine kleur van Vieux wordt bereikt door caramel of kunstmatige kleurstoffen toe te voegen.

Plantiac heeft een warme, donkerbruine kleur. De alcohol in Plantiac is gebaseerd op melasse, met toevoeging van smaakstoffen en extracten die de speciale smaak teweegbrengen. De Plantiac aroma's worden geproduceerd door Quest International en IFF. De precieze ingrediënten worden geheim gehouden; dit is wat iedere Vieux uniek maakt. Plantiac smaakt niet naar Bols of welke andere Vieux dan ook. Enige van de ingrediënten zijn fusel olie, amyl-alcohol, vanille, esters, pruimenextract en zoethoutwortel-extract. Er wordt geen zgn. eau-de-vie (noch welk ander druiven-extract) gebruikt. Plantiac bevat 35% alcohol. De bruine kleur wordt gemaakt met caramel.

Het is niet zeker wanneer Plantiac voor het eerst is geproduceerd. De vroege Prijscouranten noemen geen "Plantinga Cognac" noch "Plantiac", maar "Cognac", "Cognac A", "Cognac B", "Cognac C", "Cognac Vieux" of "Vieux Cognac" (en 'Vieux' is gewoon Frans voor 'oud') onder het kopje "Buitenlands Gedistilleerd". Het is onbekend of ze dat zelf maakten (dat had dan misschien een soort Plantiac kunnen zijn, maar ook een geval van misleidend adverteren) of dat ze het importeerden (dat is het meest logisch). Het bedrijf lijkt zich tot tenminste 1936 vooral op het importeren van Cognac te hebben geconcentreerd.

Alhoewel advertenties uit 1970 zeggen dat Plantiac toen 100 jaar bestond, is dat helemaal niet waar. Plantiac werd voor het eerst geproduceerd als Plantinga Cognac in de Plantinga distilleerderij in Bolsward, Friesland, hoogstwaarschijnlijk ergens in de jaren '30 of '40 van de vorige eeuw - en dus pas na het overlijden van Klaas Plantinga. Het 100-jarig jubileum waarvan de advertenties reppen slaat op het 100-jarig bestaan van het bedrijf als geheel. "Plantinga's Cognac" wordt voor het eerst in een prijscourant genoemd van 1 januari 1940.

Het gebruik van de naam "Cognac" voor een product dat niet uit die streek stamt was al in 1919 in het Verdrag van Versailles verboden. Vieux werd echter tot minimaal in de jaren '60 als "Cognac" verkocht. De verpakking (inclusief de sterren) was duidelijk afgeleid van Cognac verpakking. Extra druk van de Franse regering leidde tot een wet die het definitief niet meer mogelijk maakte om de naam "Cognac" hier in Nederland te gebruiken. Deze wet werd door het Nederlands Hooggerechtshof aangenomen in een handelsverdrag met Frankrijk op 1 juni 1956.

Producenten van Hollandse Cognac besloten voortaan de naam "Vieux" te gebruiken. Dit woord werd al langere tijd gebruikt om oude Cognac aan te duiden, en was voor iedereen makkelijk uit te spreken. Rond die tijd werd de naam "Plantiac" bedacht door Gerrit Herman Plantinga (geboren in 1929, zoon van Louwrens Baltus Plantinga (1902-1993), die de zoon was van Gerrit Herman Plantinga (1876-1962), die de zoon was van Klaas Plantinga, oprichter van de Plantinga distilleerderij). Hij en een aantal van zijn collega's bij Natlab stelden de naam samen van Planti- (van Plantinga) en -ac (van Cognac). Plantiac werd pas een gedeponeerd warenmerk op 8 april 1971.

Tot 1972 werd Plantiac (en daarvoor Plantinga Cognac) geproduceerd in Bolsward. Van 1972 tot 2004 vond de productie plaats in Schiedam bij UTO (sinds 2011 hernoemd tot Herman Jansen). Daar werd het ongeveer eens per maand gebotteld. Sinds juli 2004 wordt Plantiac onder licentie van Herman Jansen geproduceerd door Boomsma in Leeuwarden. Daarmee kwam Plantiac weer terug naar Friesland. In 2013 werd gezegd dat Plantiac 5 tot 8 keer per jaar werd gebotteld, 5000 tot 10000 flessen per keer, alleen in 1 liter flessen.

In 2009 was Vieux de op vier na meest populaire drank in Nederland (na Jonge Jenever, Whisky, Likeur en Rum) met een marktaandeel van 5,9% (toen evenveel als Beerenburg, toevalligerwijs). In 2011 was Vieux gezakt naar de zevende plaats (nu ook ná Beerenburg, maar ook Wodka) met een marktaandeel van 5,4%. Da's 34.500 hectoliter per jaar (bron: Overzicht Kerncijfers op spirits.nl).